Autor: Paulina Bienioszek-Niepsuj

Szczególnym i ważnym przepisem prawa, mającym doniosłe znaczenie w bieżącej działalności każdej spółki kapitałowej (Sp. z o.o. i S.A.) jest treść art. 15 Kodeksu spółek handlowych (k.s.h.):
§ 1. Zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
§ 2. Zawarcie przez spółkę zależną umowy wymienionej w § 1 z członkiem zarządu, prokurentem lub likwidatorem spółki dominującej wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej. Do wyrażenia zgody i skutków braku zgody stosuje się przepisy art. 17 § 1 i 2.

Powyższa regulacja jest bezwzględnie obowiązująca i nie ma możliwości, aby umowa/statut spółki lub uchwała organu spółki kapitałowej, przewidywała jej modyfikacje lub wyłączenie.

Katalog umów wymienionych w treści powołanego powyżej przepisu nie jest zamknięty, a ma jedynie charakter przykładowy. Ustawodawca bowiem klauzulą generalną określa, że tą regulacją objęte są także „inne podobne umowy”. Niniejszy wpis ogranicza się do podstawowej analizy powyżej wskazanej klauzuli generalnej.

Z analizy doktryny i orzecznictwa wynika, że art. 15 k.s.h. znajduje zastosowanie do wszelkich umów, do których istoty należy albo transfer środków ze spółki do majątku osób wskazanych w przepisie, albo na rzecz tych osób, albo też które zabezpieczają wobec osób trzecich zobowiązania tych osób (wyjątkiem są zabezpieczenia rzeczowe; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07.03.2017r., sygn. akt II CSK 349/16). Dyspozycją art. 15 § 1 k.s.h. objęte są zatem także umowy zawarte z funkcjonariuszami spółki kapitałowej albo “na rzecz takiej osoby”, a więc gdy rzeczywistym beneficjentem umowy jest funkcjonariusz spółki, mimo że formalnie umowę zawarto z innym podmiotem (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07.02.2019r., sygn. akt II CSK 8/18). Na uwagę zasługuje uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22.10.2010r. (sygn. akt III CZP 69/10), która precyzuje, że przy ocenie, czy mamy do czynienia z umową, o której mowa w art. 15 § 1 k.s.h., należy zasadniczą wagę przywiązywać do wykładni funkcjonalnej i badać, czy ukształtowanie świadczeń przewidzianych w umowie prowadzi do uzyskania przez piastuna spółki nieuzasadnionej korzyści kosztem jej majątku.

Celem tej regulacji jest ochrona interesów zarówno spółki jak i jej wspólników/akcjonariuszy.

Przykładowe umowy i transakcje, które oprócz tych wskazanych wprost w treści powołanego przepisu, według orzecznictwa objęte są dyspozycją treści art. 15 k.s.h.:
– gwarancje bankowe i akredytywy wystawione na zlecenie spółki i na jej koszt, których beneficjentami są osoby wskazane z przepisie;
– umowy, których przedmiotem jest wspólna realizacja przedsięwzięcia przez spółkę i osoby wskazane w przepisie;
– umowy darowizny i sprzedaży zawierane pomiędzy spółką (sprzedającym/darczyńcą), a osobą wskazaną w treści przepisu;
– umowa o przejęcie długu lub umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej;
– poręczenie uregulowane w art. 876 kodeksu cywilnego, ale także poręczenie wekslowe i czekowe;
– udzielenie przez zależną spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością poręczenia na wekslu wystawionym przez członka zarządu dominującej spółki.

„Inną podobną umową”, w rozumieniu art. 15 k.s.h., nie jest natomiast umowa, mocą której członek zarządu spółki ustanawia na swojej nieruchomości hipotekę zabezpieczającą zobowiązanie spółki.

Na podstawie art. 17 § 1 k.s.h., brak wymaganej prawem uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej powoduje, że czynność prawna jest nieważna. Zgodnie z brzmieniem § 2 powyżej powołanego przepisu, czynność może być konwalidowana – zgoda może być wyrażona przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę, a potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej.

Powyższa analiza stanowi jedynie wybiórczy fragment zagadnienia związanego z koniecznością stosowania art. 15 k.s.h. Ustalenie, czy dana transakcja lub umowa wymaga zgody spółki na powyżej wskazanych zasadach, wymaga każdorazowo szczegółowej analizy z uwzględnieniem okoliczności konkretnego przypadku.

Zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią w przypadku konieczności przeanalizowania planowanych transakcji w Państwa firmach.