ZABEZPIECZENIE PŁATNOŚCI W TRANSAKCJACH HANDLOWYCH cz.3

Autor: Wojciech Dec

Zgodnie z treścią art. 244 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) zastaw jest jednym z ograniczonych praw rzeczowych.  Szczegółowe regulacje dotyczące zastawu znajdują się w art. 306 i następnych k.c.  Zastaw można ustanowić albo na rzeczach ruchomych albo na prawach.  Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zastaw może zabezpieczyć wierzytelność przyszłą lub warunkową, co może być bardzo dobrze wykorzystane przy zabezpieczeniu płatności z transakcji planowanych a jeszcze nie wymagalnych.

Zastaw na rzeczy ruchomej powstaje na mocy umowy pomiędzy wierzycielem (zastawnikiem) a właścicielem rzeczy ruchomej (zastawca), oraz co do zasady po wydaniu rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej.  Wydania rzeczy nie wymaga się, jeżeli rzecz już jest w dzierżeniu wierzyciela.  Zabezpieczenie poprzez ustanowienie zastawu powoduje powstanie sytuacji prawnej, w której wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.  Umowa zastawu wystarczy, że będzie zawarta w zwykłej formie pisemnej, ale wskazane jest zawarcie takiej umowy z datą pewną, ponieważ dzięki temu zastaw będzie skuteczny względem wierzycieli zastawcy.  Jest to bardzo ważne biorąc pod uwagę, że takie umowy zastawu regulowane przez k.c. nie są nigdzie rejestrowane i nie można w sposób prosty nabyć wiedzy o ich zawarciu.  Bardzo ważne jest to, że zastaw ustanowiony na rzeczy już obciążonej innym prawem rzeczowym będzie miał pierwszeństwo przed prawem ustanowionym wcześniej o ile tylko zastawnik nie  działał w złej wierze.  Warto zauważyć, że zastaw można ustanowić jako zabezpieczenie zobowiązania osoby innej niż zastawca, który staje się w ten sposób de facto poręczycielem cudzego długu.  Jak to już podniesione wyżej, rzecz obciążona zastawem musi zostać wydana co do zasady wierzycielowi albo osobie trzeciej.  Powoduje to powstanie po stronie takiego podmiotu obowiązków związanych z utrzymaniem tej rzeczy analogicznie jak to jest uregulowane w przepisach o przechowaniu za wynagrodzeniem.  Jeżeli rzecz przynosi pożytki, to w przypadku innych zapisów w umowie zastawca może je pobierać i zaliczać w poczet wierzytelności, a na koniec powinien złożyć rozliczenie.  Jednocześnie, jeżeli zastawnik poniesie wydatki na rzecz, co do których nie był zobowiązany zastosowanie będą miały przepisy o prowadzeniu spraw bez zlecenia.  Kolejne przepisy k.c. regulują sprawy związane z wygaśnięciem zastawu, skutkach przeniesienia wierzytelności zabezpieczonej zastawem a także sprawy przedawnienia roszczeń.

Zastaw na prawach regulowany jest odpowiednio tymi samymi przepisami, które regulują instytucję zastawu na rzeczach ruchomych oraz przepisy regulujące przeniesienie konkretnego prawa obciążonego zastawem.  Należy pamiętać jednakże, że zastaw można ustanowić wyłącznie na prawach, pod warunkiem że są one zbywalne a ponadto w przypadku umowy zastawu na prawach, dla swojej skuteczności musi być zawarta z datą pewną niezależnie, czy taką formę przewiduje się dla przeniesienia danej wierzytelności.  Jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani przez indos, do ustanowienia zastawu potrzebne jest pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę.  Co ciekawe, Zastawnik może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania prawa obciążonego zastawem.  Kolejne przepisy regulują szczegółowo kwestie przeniesienia zastawu, zakresu czynności pozwalających wykorzystać ustanowiony zastaw czy też zachować posiadane uprawnienia.  Instytucja zastawu z uwagi na swoje niewielkie koszty ustanowienia jawi się jako ciekawy sposób zabezpieczenia płatności handlowych ale ponieważ jest to instytucja dosyć sformalizowana warto wcześniej skonsultować się z prawnikiem.  Nasza Kancelaria służy swoim doświadczeniem w tym zakresie.

W następnym odcinku omówimy podobną instytucję prawną, jaką jest zastaw rejestrowy.